بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، ممکن است باعث ادم محیطی (احتباس مایعات) شود که شامل تورم پاها، مچ پا و ساق پا می باشد. تورم پا می تواند باعث ایجاد محدودیت در فعالیت های فرد شده و این امر ممکن است از لحاظ جسمانی ناخوشایند باشد. علت ورم پا در بیماران ریوی یکی از علائم پیشرفت انسداد مزمن ریه می باشد.
به دنبال بروز بیماری انسدادی مزمن ریه، این بیماری به ریه ها و قلب آسیب رسانده و در نهایت، گردش خون بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد و منجر به ادم (ورم) می شود. غیر از بیماری COPD، عوامل دیگری نیز می توانند منجر به بروز ادم شوند. بنابراین، حتی در صورت تشخیص ابتلا به بیماری COPD، علت ورم پاها باید بررسی شود.
مصرف برخی داروها و ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، می تواند به کاهش ورم پاها کمک کند. از آنجا که بروز ادم، نشان دهنده پیشرفت بیماریست، درمان این بیماری COPD باید در پیش گرفته شود.
علائم ورم پا در بیماران ریوی
در بیماری COPD تورم ساق پاها به تدریج شروع شده و بعد از قرار گرفتن در حالت نشسته و یا راه رفتن، بیشتر می شود. ادم پاها ممکن است هنگام دراز کشیدن و یا بالا آوردن پاها برطرف شود. به همین دلیل، برخی افراد صبح ها بعد از بیدار شدن از خواب، متوجه کاهش تورم پاهای خود می شوند. علائم ادم ناشی از بیماری COPD شامل موارد زیر می باشد:
- پف شدن پاها، مچ پا و ساق پا
- خارش و یا حساسیت پاها و ساق پا
- ایجاد فرورفتگی در جوراب و کفش به دلیل تورم پاها
- تنگ شدن کفش هایی که قبلا اندازه بودند (به دلیل بزرگ شدن پاها)
- با فشار دادن ناحیه متورم، حفره ای روی پوست ایجاد شده و بیشتر از یک دقیقه باقی می ماند.
- با بالا بردن پاها، تورم کاهش می یابد.
در انسداد ریه هر دو پا تقریباً به یک اندازه متورم می شوند. در صورتی که ادم پاها برابر و متقارن نباشد، ممکن است به دلیل مشکل دیگری باشد که باید فورا پیگیری و درمان شود. اگر ورم پا به دلیل بیماری COPD ایجاد شده باشد، احتمالا با پیشرفت بیماری، علائم دیگری نیز بروز پیدا می کند. این علائم عبارت اند از:
- تنگی نفس هنگام فعالیت های روزانه
- خس خس سینه
- سرفه
- سرگیجه یا احساس سبکی سر، به خصوص هنگام فعالیت
ورم دست ها در بیماران ریوی
بیماری COPD همچنین می تواند منجر به ادم دست ها، بازوها یا شکم شود. این اتفاق که معمولا شایع نیست، ناشی از نارسایی شدید سمت راست قلب به دلیل بیماری COPD می باشد. در صورتی که تورم ایجاد شده در این نواحی، ناشی از بیماری COPD باشد، مانند ادم ساق پاها، باید در هر دو طرف به یک اندازه باشد. همچنین، ادم ایجاد شده می تواند به سرعت بدتر شود. علائم تهدید کننده بیماری COPD که به همراه ادم پیشرونده بروز می یابند، شامل موارد زیر می باشد:
- کبود شدن لب ها یا پوست (که نشان می دهد اکسیژن کافی در خون وجود ندارد)
- بی حالی
- تنگی نفس شدید، حتی در حالت استراحت
- ضربان قلب سریع
- فشار خون متغیر
- درد قفسه سینه
- از حال رفتن (غش کردن)
علت ورم پا در بیماران ریوی
تورم پاها در بیماران ریوی، در ارتباط با عوامل متعددی است که ریهها، قلب، سطح اکسیژن خون، کلیهها و تعادل مایعات را تحت تاثیر قرار می دهند. به طور کلی، ادم به دنبال پیشرفت بیماری COPD بروز پیدا می کند، اما لزوماً ارتباطی میان شدت بیماری و میزان تورم پاها وجود ندارد. برای مثال، ممکن است در مرحله پایانی بیماری COPD نیز پاها ورم نداشته باشد و یا ممکن است COPD خفیف، منجر به ورم پاها شود. (به خصوص اگر فرد بیماری کلیوی نیز داشته باشد)
انسداد ریوی می تواند منجر به ایجاد وضعیتی شود که به دنبال آن، ادم محیطی بروز پیدا می کند. به این وضعیت، فشار خون ریوی گفته می شود. فشار خون ریوی زمانی اتفاق میافتد که یک بیماری ریوی منجر به افزایش فشار خون در عروق ریه می شود. در نتیجه، سمت راست قلب که وظیفه پمپاژ خون از قلب به ریهها بر عهده دارد، باید سختتر کار کند.
تشخیص ادم محیطی
ادم محیطی معمولا با انجام برخی معاینات غیر تهاجمی تشخیص داده می شود. پزشک ابتدا تورم پوست را بررسی می کند. اگر پس از فشار دادن یکی از انگشتان بر روی پوست متورم، یک فرورفتگی یا حفره ایجاد شده و حدودا ۱۵ ثانیه باقی بماند، به این حالت ادم حفره ای گفته می شود.
ادم حفره ای می تواند ناشی از مشکلات دیگری نیز باشد. به عنوان مثال، نارسایی وریدی نیز میتواند باعث ایجاد ادم حفرهای در هر دو پا شود که شبیه ادم ناشی از بیماری COPD است. اگر به دلیل بیماری COPD فرد قادر به فعالیت بدنی منظم نباشد، ممکن است افزایش وزن نیز پیدا کند. در بیشتر موارد، تشخیص ادم از افزایش وزن ممکن است دشوار باشد.
ترومبوز ورید عمقی (DVT) نیز می تواند باعث ایجاد ادم حفره ای یا غیر حفره ای در یک طرف بدن شود.
ادم غیر حفره ای میتواند ناشی از بیماری های دیگری مانند بیماری تیروئید و یا مشکلات غدد لنفاوی باشد. ادم نامتقارن، معمولاً ناشی از فشار فیزیکی است که ممکن است به دلیل تومور یا آسیب ایجاد شده باشد.
تست های تشخیصی ورم پا در بیماران ریوی
پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای تشخیص ادم ناشی از بیماری COPD از انواع دیگر تورم، انجام دهد. برای ارزیابی عملکرد قلب و ریه ها، پزشک ابتدا فشار خون و سطح اکسیژن خون بیمار را اندازه گیری می کند. همچنین ممکن است برای بررسی ریهها، عکسبرداری از قفسه سینه یا CT اسکن انجام شود.
پزشک برای ارزیابی عملکرد قلب بیمار ممکن است انجام یک اکوکاردیوگرافی را نیز درخواست دهد. همچنین، برای بررسی وضعیت خونرسانی به پاها یا بازوها، ممکن است یک سونوگرافی وریدی نیز انجام شود که یک روش غیر تهاجمی برای بررسی جریان خون در اندامهای بیمار می باشد.
درمان ورم پا در بیماران ریوی
اگرچه برای بیماری COPD یا فشار خون ریوی درمانی وجود ندارد، اما برخی روش های درمانی مانند داروها و عمل جراحی، ممکن است از بدتر شدن بیماری جلوگیری کنند. کنترل مایعات بدن، بخش مهمی از درمان ادم پا در بیماری COPD بوده و شامل ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و همچنین دارو درمانی می باشد.
داروهایی که می توانند به کاهش ادم کمک کنند شامل داروهای دیورتیک یا ادرارآور هستند که با اثر بر روی کلیه ها، باعث دفع مایعات بدن از طریق ادرار می شوند. برخی از مراقبت های خانگی که به کاهش ورم پاها در بیماران مبتلا به بیماری COPD کمک می کند، عبارت اند از:
۱- بالا قرار دادن پاها هنگام استراحت:
وقتی پاها هم سطح قلب و یا بالاتر قرار می گیرد، تورم پاها کاهش پیدا می کند.
۲- پوشیدن جوراب های فشاری:
استفاده از این جوراب ها می تواند به کاهش تجمع خون در پاها و مچ پا کمک کند. این جوراب ها را می توان از داروخانه ها تهیه کرد.
۳- تنظیم مصرف مایعات:
در افراد مبتلا به بیماری COPD میزان مایعات مصرفی اهمیت زیادی دارد و توصیه های پزشک در این باره می بایست به دقت در نظر گرفته شود. در صورتی که کلیه ها قادر به دفع مایعات اضافی از طریق ادرار نباشند، مصرف مایعات زیاد می تواند باعث ادم شود. مصرف کم مایعات نیز منجر به کم آبی بدن شده و کلیهها برای جلوگیری از این وضعیت (کمآبی بدن) مایعات اضافی را نگه می دارند و در نتیجه ممکن است تورم ایجاد شود.
۴- کاهش مصرف نمک:
مقدار نمک مصرفی می تواند بر ادم پاها تأثیرگذار باشد. غلظت نمک در خون به دقت توسط کلیه ها تنظیم می شود، بنابراین مصرف نمک خیلی کم و یا بیش از حد می تواند باعث تورم و یا کم آبی بدن شود.
۵- ورزش منظم:
داشتن فعالیت بدنی می تواند به عملکرد بهتر قلب و ریه ها کمک کند و گردش خون، بهتر صورت می گیرد.
تورم در پاها، مچ پا و ساق پا می تواند ناشی از یک عارضه جدی باشد که به دلیل انسداد ریه ایجاد می شود و پیگیری آن با مراجعه پزشک، اهمیت زیادی دارد. با این حال، ادم پا می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد و انجام یک ارزیابی تشخیصی کامل برای تعیین علت آن ضروری است. ممکن است ایجاد تغییراتی در مقدار نمک و مایعات مصرفی بیمار لازم باشد. با درمان مناسب، می توان ورم ناشی از بیماری COPD را کاهش داد و فعالیت عادی را از سر گرفت.