در برخی از افراد، فشار خون پایین (هیپوتانسیون) عادی است. چند راه وجود دارد که ممکن است بتواند به افزایش سریع فشار خون کمک کند.افت ناگهانی فشار خون، می تواند باعث ایجاد احساس سبکی سر، سرگیجه یا غش شود. افت ناگهانی فشار خون، گاهی اوقات می تواند نشانه یک مشکل سلامتی یا یک وضعیت اورژانسی باشد. در صورت وقوع مکرر این اتفاق، لازم است اقدامات پیشگیرانه برای تکرار آن، انجام دهید.در این مقاله، راجع به نحوه افزایش فشار خون، زمان مراجعه به پزشک و زمانی که فشار خون پایین یک وضعیت اورژانسی می شود، صحبت می کنیم.
افزایش فشار خون بدون دارو
فشار خون پایین، لزوما نیازی به درمان ندارد. با این حال، اگر فشار خون شما پایین است، برخی درمان های خانگی و تغییرات در سبک زندگی، می تواند موثر باشد.افت فشار خونِ وضعیتی، یا هیپانسیون ارتو استاتیک، شرایطی است که در آن فشار خون در حالت ایستاده، از فشار خون در حالت نشسته یا دراز کشیده پایین تر است. آن چه که در این شرایط ممکن است کمک کننده باشد، عبارت است از:
- انجام یک عمل متقابل: مشت کردن، روی هم قرار دادن پاها، یا فشردن عضلات باسن ممکن است جریان خون را بهبود بخشد و فشار خون را افزایش دهد.
- خوردن یک فنجان قهوه: قهوه کافئین دارد و می تواند باعث افزایش سریع فشار خون شود. این اثر سریع است و می تواند و در عرض چند ساعت کاهش یابد.
- منتظر بمانید: هنگامی که احساس سبکی سر یا سرگیجه داشتید، بنشینید و چند دقیقه صبر کنید، پس از چند دقیقه به آرامی بلند شوید و در صورت لزوم کارهای خود را ادامه دهید.
چه کار کنیم که افت فشار کمتری داشته باشیم؟
- نوشیدن آب قبل از غذا: سعی کند حدود ۳۰۰-۵۰۰ میلی لیتر آب را حدود ۱۵ دقیقه قبل از غذا بنوشید، این کار از افت فشار خون شما جلوگیری می کند.
- هیدراته نگه داشتن بدن در طول روز: کم آبی بدن، گاهی اوقات می تواند منجر به کاهش فشار خون شود. در صورتی که پزشک محدودیتی برای مصرف مایعات برای شما معین نکرده است، باید روزانه ۶-۸ لیوان آب یا نوشیدنی های کم کالری مصرف کنید.
- خوردن وعده های غذایی کوچک تر: وعده های غذایی کوچک تر اما به دفعات بیشتر، کمتر باعث افت فشار خون شما می شوند. شما می توانید ۳ وعده غذایی در روز را به ۶-۷ وعده غذایی کوچک در طول روز تغییر دهید.
- استراحت بعد از غذا خوردن: فشار خون شما ممکن است حدود نیم ساعت الی یک ساعت بعد از غذا به پایین ترین حد خود برسد. در این حالت، بنشینید یا دراز بکشید تا دچار حس سبکی سر نشوید. اگر احساس سرگیجه داشتید، به آرامی بلند شوید و از وسایلی برای حمایت خود استفاده کنید.
- تناسب اندام: از ایستادن یا نشستن طولانی مدت در یک وضعیت، خودداری کنید. ورزش نکردن، می تواند علائم فشار خون پایین را تشدید کند.
- پوشیدن جوراب های فشاری: جوراب های فشاری، ممکن است جریان خود را افزایش داده و علائم فشار خون پایین را کاهش دهند.
- بالا بردن سر تخت: اگر صبح ها وقتی بیدار می شوید احساس سرگیجه دارید، سعی کنید سر تخت را کمی بالا بیاورید یا هنگام خواب از بالش های بیشتر برای ایجاد شیب در قسمت سر، استفاده کنید.
افزایش فشار خون با دارو
اکثر مردم برای افزایش فشار خون، نیازی به دارو ندارند. معمولا تنظیم سبک زندگی و درمان علل زمینه ای، کافی است.
- داروهای مصرفی خود را بررسی کنید: برخی از داروها، مانند مواد اپیوئید (مواد افیونی و مخدر) و برخی از داروهای ضد افسردگی، می توانند منجر به کاهش فشار خون شوند.
- تجویز دارو: داروهایی که می توانند به درمان فشار خون پایین کمک کنند شامل Florinef (فلودورکورتیزون)، هستند که باعث می شوند کلیه ها مقدار آب در بدن را تنظیم کنند و حجم خون را افزایش می دهند. میدودرین، با استفاده از سفت کردن عروق خونی، از کاهش فشار خون جلوگیری می کند.
فشار خون پایین، همیشه علامتی ایجاد نمی کند، اما افت ناگهانی فشار خون ممکن است تا ناراحت کننده باشد و باعث برخی از موارد زیر شود، از جمله:
- سبکی سر، سرگیجه، غش
- تنفس سریع و سطحی (کم عمق)
- تهوع، استفراغ
- تاری دید
- تشنگی
- ضعف، خستگی، بی حالی
- مشکل در تمرکز
خوراکی هایی که باعث افزایش فشار خون می شوند
کربوهیدرات ها
کربوهیدرات هایی که به سرعت هضم می شوند، می توانند منجر به کاهش فشار خون شوند. این موارد شامل غذاهای تهیه شده با آردهای بسیار تصفیه شده مانند نان های سفید، برنج سفید، سیب زمینی و نوشیدنی های شیرین. سعی کنید، این غذاها را با غذاهای دیر هضم، جایگزین کنید تا حفظ فشار خون شما پس از غذا خوردن، کمک کند. برخی از غذاهای دیر هضم عبارتند از:
- غلات کامل
- لوبیا
- پروتئین
- روغن های سالم
ویتامینB12
کمبود ویتامین B12 و فولات، می تواند منجر به کم خونی و در نتیجه فشار خون پایین شود. منابع غذایی سرشار از ویتامین B12 عبارتند از:
- ماهی، گوشت، مرغ
- تخم مرغ
- محصولات لبنی
- غلات صبحانه غنی شده و مخمرهای مغذی
منابع غذایی که فولات دارند
منابع غذایی سرشار از فولات عبارتند از:
- اسفناج، مارچوبه، کلم بروکسل
- جگر، گوشت، مرغ
- میوه ها و آب میوه ها
- آجیل، لوبیا، نخود
- غذاهای دریایی
- تخم مرغ
- محصولات لبنی
- دانه ها
همچنین، می توانید برای کاهش افت فشار خون خود، کمی نمکِ بیشتر به رژیم غذایی خود اضافه کنید. اما این مساله می تواند بر سایر شرایط سلامتی شما تاثیر بگذارد، از این رو بهتر است ابتدا با پزشک خود در این باره مشورت کنید.
عوامل خطری که باعث افزایش فشار خون می شوند
احتمالاً بارها شنیده اید که باید مراقب مصرف نمک خود باشید، مخصوصاً اگر به فکر فشار خونتان هستید. دلیل آن، این است که نمک کل آب را درون بدن نگه می دارد و بدین گونه فشار بیشتری به قلب و رگ های خونی وارد می کند.
نمک – و اضطراب و عصبانیت – تنها چیزهایی نیستند که می توانند فشار خون را بالا ببرند. هر چند، جهش های ناگهانی و موقتی فشار خون لزوماً مشکل ساز نیستند اما آن مقادیری که در طول زمان بالا می مانند، می توانند آسیب هایی جدی ایجاد کنند.
شکر افزوده
شکر افزوده به خصوص به شکل فرآوری شده (مانند سیروپ ذرت با فروکتوز بالا)، ممکن است در بالا بردن فشار خون حتی از نمک مهم تر باشد. افرادی که شکر افزوده ی بیشتری در رژیم غذایی خود مصرف می کنند، شاهد افزایش قابل توجهی در اعداد بالایی و پایینی فشار خود خواهند بود.
یک نوشابه ی نیم لیتری به تنهایی باعث افزایش متوسط ۱۵ واحد در فشار سیستولیک (عدد بالایی یا فشار در طول ضربان قلب) و ۹ واحد در دیاستولیک (عدد پایین یا فشار بین ضربان ها) می شود.
احساس تنهایی
تعداد دوستان ارتباطی با احساس تنهایی ندارد، بلکه به احساس تعلق و وابستگی به دیگران مربوط است. فقط به واسطه ی افسردگی یا اضطراب نمی توان تأثیرات تنهایی را توضیح داد. این مسئله به مرور زمان بدتر هم می شود؛
در یک مطالعه ی انجام شده مشخص شد که بعد از گذشت ۴ سال، فشار خون بالای تنهاترین افراد شرکت کننده بیش از ۱۴ واحد افزایش یافته است. محققان عقیده دارند که ترس مداوم از طرد شدن و ناامیدی و احساس نگرانی بیشتر در مورد امنیت خود ممکن است نحوه ی عملکرد بدن را تغییر دهد.
آپنه ی خواب
افراد مبتلا به آپنه ی خواب بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا و سایر مشکلات قلبی هستند. با قطع شدن مکرر تنفس هنگام خواب (آپنه)، سیستم عصبی موادی شیمیایی ترشح می کند که باعث افزایش فشار خون می شوند.
علاوه بر این، بدن اکسیژن کمتری نیز دریافت می کند که این امر می تواند به دیواره ی رگ های خونی آسیب رسانده و تنظیم فشار خون را برای بدن دشوارتر کند.
کمبود پتاسیم
کلیه ها برای حفظ مقدار مناسب مایعات در خون، به تعادل سدیم و پتاسیم نیاز دارند. بنا بر همین موضوع، فقط کم کردن نمک در رژیم غذایی کافی نیست و برای پایین نگه داشتن فشار خون باید به اندازه ی کافی میوه، سبزیجات، حبوبات، لبنیات کم چرب یا ماهی نیز مصرف نمود.
موز یکی از منابع اصلی پتاسیم است اما کسانی که می خواهند مراقب افزایش وزن خود باشند می توانند از منابع دیگر مانند کلم بروکلی، شاه بلوط آبی، اسفناج و سایر سبزیجات برگ دار پتاسیم مورد نیاز خود را دریافت کنند.
احساس درد
درد ناگهانی یا تیز و شدید بر سیستم عصبی تأثیر گذاشته و فشار خون را بالا می برد. برای مشاهده ی این اثر می توانید زمانی که دستتان در آب یخ است، به گونه یا ناخن خود فشار وارد کرده یا یک شوک الکتریکی به انگشتتان بدهید.
مکمل های گیاهی
مکمل های گیاهی بسیاری مانند جینکو، جینسینگ، گوارانا، افدرا، پرتقال تلخ یا علف چای و … می توانند فشار خون را افزایش دهند یا نحوه ی عملکرد داروها (از جمله داروهای کنترل فشار خون بالا) را تغییر دهند.
مشکل تیروئید
زمانی که این غده به اندازه ی کافی هورمون تیروئید تولید نکند، ضربان قلب کند شده و شریان ها کشش کمتری پیدا می کنند. همچنین، پایین بودن میزان هورمون تیروئید ممکن است کلسترول «بد» LDL را افزایش دهد که این امر می تواند منجر به سفت شدن شریان ها شود؛
خون در رگ های سفت سریع تر حرکت می کند و به دیواره ها فشار می‌آورد و فشار خون را بالا می برد. هورمون تیروئید بیش از اندازه نیز به ندرت می تواند ضربان قلب را محکم تر و سریع تر کرده و به همین ترتیب فشار خون را افزایش دهد.
خالی نکردن مثانه
نتیجه ی یک مطالعه بر روی زنان میانسالی که دست کم ۳ ساعت دستشویی نرفته بودند، این بود که فشار سیستولیک به طور متوسط حدود ۴ واحد و فشار دیاستولیک ۳ واحد افزایش یافت. مردان و زنان در سنین مختلف نیز اثرات مشابهی را مشاهده کردند.
با بالا رفتن سن احتمال ابتلا به فشار خون بالا بیشتر می شود، بنابراین باید قرائت دقیقی از فشار خون خود داشت و مثانه ی خالی می تواند یکی از راه های کمک به این کار باشد.
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
همه ی داروهای NSAID از جمله آسپیرین و ایبوپروفن، می توانند فشار خون را در هر دو افراد بیمار و سالم افزایش دهند. شاید این افزایش فقط در حد چند واحد باشد اما ممکن است روی افراد مختلف تأثیرات گوناگونی بگذارد.
مطب پزشک
ممکن است میزان فشار خون در منزل و در مطب پزشک با هم مغایرت داشته باشند؛ این موضوع به دلیل اثر سندروم روپوش سفید رخ می دهد؛ یعنی افراد با قرار گرفتن در محیط های درمانی احساس اضطراب کرده و بدین گونه، فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) آن ها تا ۱۰ واحد و فشار دیاستولیک (عدد پایینی) تا ۵ واحد افزایش پیدا می کند.
داروهای ضد احتقان
ترکیباتی مانند سودوافدرین و فنیل افرین باعث تنگ شدن عروق خونی می شوند؛ این بدان معنا است که مقدار همیشگی خون، حالا در یک فضای کوچک و تنگ به هم فشرده خواهد شد. همچنین مصرف این داروها اثر داروهای فشار خون را کم می کند.
افراد مبتلا به فشار خون بالا بهتر است با کمک پزشک یا داروساز خود، داروهایی بدون نسخه برای مشکلات سینوس و سرماخوردگی که برای آن ها کم خطرتر هستند را انتخاب نمایند.
کم آبی بدن
هنگامی که مقدار آب در سلول های بدن کم شود، رگ های خونی تنگ تر می شوند. این اتفاق به این دلیل رخ می دهد که مغز سیگنالی به غده ی هیپوفیز می فرستد تا یک ماده ی شیمیایی برای این کار ترشح کند.
در این شرایط، کلیه ها نیز برای نگه داشتن میزان آبی که در بدن باقی مانده است میزان ادرار را کاهش می دهند. همین موضوع باعث می شود که رگ های خونی کوچک در مغز و قلب بیشتر فشرده و منقبض شوند.
کنترل باروری با داروهای هورمونی
تمام شیوه های کنترل بارداری از جمله قرص ها، تزریقات و دستگاه های کنترل بارداری از هورمون های استفاده می کنند که باعث تنگ شدن عروق خونی و بالا رفتن فشار خون می شوند. بانوان بالای ۳۵ سال که دچار اضافه وزن هستند یا سیگار می کشند، بیشتر در معرض این مشکل قرار خواهند گرفت؛
به همین دلیل، باید فشار خون خود را تحت نظر داشته و هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار آن را اندازه گیری کرد. با کم شدن میزان استروژن در بدن، ممکن است فشار خون به حالت عادی خود نزدیک تر شود.
صحبت کردن
مهم نیست که کجا هستید، جوان هستید یا پیر، صحبت کردن باعث افزایش فشار خون می شود. هر چقدر که میزان فشار خون در زمان استراحت بالاتر باشد، فشار خون هنگام صحبت کردن نیز به میزان بیشتری بالا می رود.
اثرات ناشی از آن تا چند دقیقه باقی می مانند. همچنین، محتوای صحبت و احساسات درگیر آن بیشتر از تکان خوردن دهان روی افزایش فشار خون تأثیر می گذارد.
داروهای ضد افسردگی
داروهایی که مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین، نوراپی نفرین و سروتونین را هدف قرار می دهند – داروهایی مانند ونلافاکسین، مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای و فلوکستین – می توانند علاوه بر خلق و خوی، روی فشار خون افراد نیز اثر بگذارند و آن را تغییر دهند.
در صورت مصرف مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI ها) همراه با لیتیوم یا سایر داروهایی که بر سروتونین تأثیر می گذارند، ممکن است فشار خون شخص افزایش پیدا کند.
دکتر محمد حسین نجفی، متخصص قلب و عروق
